چالش‌‌های هیات انتخاب در فیلم فجر/ فشار نیست، گاهی توصیه می‌‌کنند

خبرگزاری مهر-گروه هنر: با توجه به اینکه هر سال حجم زیادی از فیلم‌های تازه تولید شده در سینمای ایران درخواست حضور و شرکت در جشنواره بین المللی فیلم فجر را دارند و با توجه به اینکه ظرفیت پذیرش فیلم ها در هر جشنواره ای با محدودیت هایی همراه است، هیات انتخاب جشنواره فجر تلاش می کند از میان فیلم هایی که فرم پر کرده و اعلام آمادگی می‌کنند تعداد محدودی را برای حضور در بخش های مختلف انتخاب کنند.

جشنواره فیلم فجر در دوره‌های قبل نام هیات انتخاب را همزمان با آغاز به کار آنها اعلام می‌کرد ولی امسال و در سی و چهارمین دوره بنا بر این است که نام آنها تا مشخص شدن آرایشان به طور رسمی اعلام نشود؛ گرچه در همین شرایط هم رسانه‌ها کم و بیش نام اعضای هیات انتخاب را می‌دانند!

یکی از چالش‌ها و مسایل مطرح شده درباره عملکرد هیات انتخاب جشنواره فیلم فجر این است که برخی فشارها از سوی بخش مدیریتی سینما و بخشی هم از سوی بدنه سینما به این هیات وارد می‌شود تا آرایشان را تحت تاثیر قرار دهد که معرفی نشدن نام آنها شاید بتواند به کاهش این فشارها کمک کند؛ گرچه باز هم باید گفت بخش مدیریتی سینما و صد البته بدنه سینما از این اسامی باخبر هستند!

در این گزارش تلاش کردیم با تعدادی از سینماگران و مدیرانی که در دوره های مختلف عضو هیات انتخاب جشنواره فیلم فجر بوده اند، صحبت کرده و با تجربیات آنها نسبت به توصیه هایی که هنگام انتخاب فیلم ها در جشنواره ها تجربه کرده اند، آشنا شویم. البته در این میان افرادی بودند که بنا به دلایل مختلف از پاسخگویی به خبرگزاری مهر در این زمینه سر باز زدند که اکثر آنها از چهره‌های مدیریتی در هیات‌های انتخاب فجر بودند.

در نهایت برای این گزارش با جمال شورجه کارگردان و تهیه کننده سینما، علی معلم تهیه کننده و منتقد سینما، غلامرضا موسوی تهیه کننده سینما، علیرضا سجادپور از مدیران سابق سینمای ایران، حسن برزیده کارگردان سینما، محسن علی اکبری تهیه کننده سینما و مجتبی اقدامی از جمله مدیران سابق سینمای ایران گفتگو کردیم. این افراد همگی تجربه حضور در هیات انتخاب جشنواره فیلم فجر در دوره‌های مختلف را داشته‌اند.

به جای فشار از کلمه توصیه استفاده می‌شود

جمال شورجه که در دوره های ۲۵ و ۲۶ به عنوان هیات انتخاب در جشنواره فیلم فجر حضور داشته درباره شرایط کار در هیات انتخاب این جشنواره به خبرنگار مهر گفت: در دوره ای که به عنوان یکی از اعضای هیات انتخاب جشنواره فیلم فجر حضور داشتم نزدیک به ۹۰ فیلم را دیدم ولی اینگونه نبود که برای انتخاب آثاری خاص تحت فشار باشم ولی مساله‌ای که کار ما را تحت تاثیر قرار می‌داد این بود که فیلم‌ها ناقص هم به هیات انتخاب می رسید و ما به دلیل نداشتن نسخه کامل یا حتی قابل تماشا، برای انتخاب با مشکل روبه‌رو می‌شدیم.

این کارگردان و نویسنده سینما در پاسخ به اینکه آیا نفرستادن نسخه کامل باعث می‌شد هیات انتخاب تفاوتی بین این آثار و آنهایی که نسخه کامل‌تری مطابق با فراخوان جشنواره فرستاده بودند قائل شوند و به ویژه این مساله درباره بزرگان سینما چه وضعیتی را ایجاد می‌کرد؟ بیان کرد: طبیعتا فیلم هایی که کامل به دست هیات انتخاب می رسید امتیاز بیشتری نسبت به فیلم های ناقص داشتند. انتخاب فیلم هایی که هنوز صداگذاری و یا تدوین نشده بود بسیار سخت است و البته در این میان فیلم هایی که نام کارگردانان آنها شناخته شده بود به دلیل همین پشتوانه و در صورت داشتن کیفیت لازم با همان نسخه کامل‌نشده، مورد قبول قرار می گرفت.

وی با تاکید بر اینکه اگر فیلم ها ناقص به دست هیات انتخاب برسد جفا به کارگردان و تهیه کننده آن اثر است، بیان کرد: اگر فیلم برای کارگردانانی که هیات انتخاب هیچ شناختی از نگاه آنها به سینما ندارد، باشد احتمال اینکه آن فیلم انتخاب نشود بالا می‌رود. این را نباید فراموش کرد که جشنواره ها معمولا روی تعدادی از افراد نظر دارند که از آن جمله می توان به فیلمسازان باسابقه یا فیلمسازانی که فیلم آنها مورد توجه مسئولان قرار گرفته است، اشاره کرد. این گروه از فیلمسازان معمولا اگر فیلمشان کاملا هم آماده نباشد در هیات انتخاب مورد توجه قرار می گیرند.

کارگردان فیلم سینمایی «سی و سه روز» توضیح داد: در بعضی از موارد نیز اعلام می شود که برخی از فیلم ها بهتر است توسط هیات انتخاب دیده شوند که البته نام آن را نمی توانیم فشار از سوی مدیران بگذاریم و بیشتر به عنوان توصیه شناخته می‌شود.

دبیرخانه فیلم‌های ناقص را برای هیات انتخاب نفرستد

وی با تاکید بر اینکه اگر دبیرخانه جشنواره فیلم فجر شرایطی را فراهم کند تا فیلم های ناقص را برای بازبینی هیات انتخاب نفرستد به هیات انتخاب کمک بسیاری کرده است، بیان کرد: قضاوت درباره فیلم های ناقص بسیار سخت است و اگر در جشنواره فیلم فجر هم مانند همه جشنواره های معتبر بین المللی بعد از زمان اعلام شده برای ارائه آثار دیگر هیچ فیلمی مورد بازبینی قرار نگیرد و فیلم های سفارش شده یک نهاد و یا یک فیلمساز پذیرفته نشود، شرایطی فراهم می شود که فیلمسازان خود را به تقویم جشنواره مقید کنند.

شورجه در پاسخ به این پرسش که اعلام نشدن اسامی هیات انتخاب در این دوره از جشنواره فیلم فجر تا چه اندازه می تواند مفید باشد، گفت: فکر می کنم که این کار شدنی نیست و نمی توان انتظار داشت که نام هیات انتخاب تا پایان کار لو نرود. البته این پنهان کاری شاید به دلیل وجود فشارها و اعمال نظرهایی است که روی کار هیات انتخاب تاثیرگذار می شود، اما باز هم فکر می کنم که به زودی نام هیات انتخاب این دوره از جشنواره به هر نحوی منتشر می شود.

هیات انتخاب تحت تاثیر لابی ها، فشارها و پاکت هایی که به دستشان می رسد قرار نگیرند

این کارگردان سینمای ایران تاکید کرد:‌ اعضای هیات انتخاب باید تلاش کنند که تحت تاثیر لابی ها، فشارها و پاکت هایی که به دستشان می رسد قرار نگیرند. به خصوص دوستان حاضر در هیات انتخاب نباید تحت تاثیر قطر پاکت هایی که برای آنها ارسال می شود قرار گیرند و دبیرخانه جشنواره فیلم فجر نیز باید سعی کند از افرادی در هیات انتخاب و داوری استفاده کند که پاکت ها و قطر آنها چندان برایشان اهمیت نداشته باشد. فکر می کنم دبیر این دوره از جشنواره با منتشر نکردن نام هیات انتخاب سعی می کند از این لابی ها جلوگیری کند، اما باز هم تاکید می کنم که بعید می دانم نام اعضای هیات انتخاب جشنواره پنهان بماند.

کارگردان فیلم سینمایی «حماسه مجنون» ادامه داد: پیشنهادها به هیات انتخاب برای دیده شدن یک فیلم خاص همیشه وجود داشته و در آینده هم وجود دارد، چرا که هیات انتخاب معمولا افراد شناخته شده در حوزه سینما هستند.

هیات انتخاب تحت تاثیر جریانات سیاسی قرار نگیرد

وی در پایان صحبت‌های خود با خبرنگار مهر با اشاره به تاثیر مدیران سینمایی و سینماگران بر قضاوت هیات انتخاب جشنواره توضیح داد: فکر می کنم مدیران سینمایی و سینماگران تاثیر یکسانی بر هیات انتخاب دارند. به خاطر دارم در دوره هایی که در هیات انتخاب حضور داشتم تماس های مختلفی برای توجه به یک فیلم خاص دریافت می‌کردیم که این تماس ها هم از ناحیه مدیران و هم از سوی سینماگران بود، البته فشاری روی ما وجود نداشت و می گفتند که فیلم ما را با دقت نگاه کنید. این مساله بسیار مهم است که فیلم ها به خوبی دیده شود و هیات انتخاب تحت تاثیر جریانات سیاسی قرار نگیرد و فیلم‌ها را منصفانه ببیند و آنها را به خوبی با همدیگر مقایسه کند.

همیشه توصیه‌هایی برای دیده شدن برخی آثار وجود دارد

علی معلم تهیه‌کننده و منتقد سینما نیز که تجربه حضور در هیات انتخاب دوره های ۳۱ و ۳۲ جشنواره فیلم فجر را داشته است به خبرنگار مهر گفت: در این مدتی که به عنوان داور و یا عضو هیات انتخاب در جشنواره فیلم فجر حضور داشتم گاهی می‌شنیدم که سفارش‌هایی در مورد یک اثر سینمایی شده، اما هیچگاه این صحبت ها به صورت مستقیم با خود من انجام نشده است.

وی با اشاره به اینکه این اعمال نظرها را به توصیه می‌شناسند، بیان کرد: هنگام آغاز به کار هیات انتخاب جشنواره فیلم فجر توصیه هایی از مدیران و یا گاهی سینماگرانی که فیلم های خودشان یا دوستان آنها به دبیرخانه جشنواره فیلم فجر ارسال شده است وجود دارد ولی به نظر من اصل ماجرا در مورد هیات انتخاب این است که تا چه اندازه شخصیت های مستقلی هستند و تا چه اندازه برای این افراد مساله فیلم خوب و ترکیب فیلم های وارد شده به جشنواره اهمیت دارد. این را نباید فراموش کرد که علاوه بر حضور فیلم خوب در یک جشنواره مساله ترکیب و تنوع فیلم ها در جشنواره نیز از اهمیت بسیاری برخوردار است. کار هیات انتخاب مانند چیدن یک سفره خوب است و باید غذاهای متنوعی در آن وجود داشته باشد. تنوع مضامین و ژانرها باید مدنظر هیات انتخاب باشد.

این منتقد و نویسنده سینمایی ادامه داد: تاثیر اعمال فشارها بر هیات انتخاب کاملا به اعضای آن بستگی دارد. حضور شخصیت های وابسته به دولت و کارمند در هیات انتخاب به دلیل تصمیم مدیران بالادستی است، اما زمانی که هیات انتخاب از افرادی مستقل تشکیل شده باشد چنین اعمال نظرهایی کمتر صورت می‌گیرد و در چنین شرایطی است که نظر هیات انتخاب اعتبار بیشتری خواهد داشت.

برخی سینماگران گزینه‌های خوبی برای عضویت در هیات انتخاب نیستند

تهیه‌کننده فیلم سینمایی «آل» توضیح داد: معتقدم حضور سینماگران در هیات انتخاب فجر هم خالی از آسیب نیست زیرا برخی دعواهای شخصی هم بین سینماگران وجود دارد. به نظر من برخی سینماگران انتخابگرهای بدی هستند چرا که سلایق شخصی خود را مدنظر قرار می‌دهند. اگر قرار است سینماگران عضو هیات انتخاب جشنواره فجر باشند باید سراغ افرادی رفت که نگاه حرفه‌ای نه مسایل شخصی را وارد کار کنند و اینگونه نباشد که اگر با صاحب اثر مشکل دارند در نگاهشان به فیلم او نیز تاثیر داشته باشد.

وی با اشاره به اینکه در طول فعالیت هیات انتخاب سفارش‌هایی از بدنه سینما دریافت می‌شود، ادامه داد: معمولا از سوی سینماگران هم پیشنهادهای دوستانه ای به هیات انتخاب داده می شود تا برخی از فیلم ها مورد توجه قرار گیرد. البته در این شرایط تاثیرپذیری خیلی کم است و من تنها با یک نمونه در این زمینه مواجه شده بودم.

تهیه کننده فیلم سینمایی «گاوخونی» با اشاره به فیلم هایی که نیمه به دست هیات انتخاب می رسد، بیان کرد: گاهی پیش آمده که اعتبار یک کارگردان و یا قسمتی از فیلمی که آماده است نشان‌دهنده کیفیت و اهمیت فیلم است. گاه نسخه کامل فیلم آماده نیست اما همان راف کات ها نشان دهنده یک فیلم خوب و قابل توجه است، چنین مسائلی حتی در جشنواره های معتبر جهانی مانند کن نیز پیش آمده است مانند فیلم سینمایی «چه گوارا» به کارگردانی استیون سودربرگ که به صورت حلقه حلقه به جشنواره کن رسید، اما همین فیلم به دلیل کیفیت قابل توجهی که داشت برای بخش مسابقه انتخاب و در نهایت نسخه کامل آن به این جشنواره رسید. چنین مسائلی نیز گاه با توجه به اعتبار فیلمساز و یا به اعتبار موضوع در جشنواره فیلم فجر رخ داده است.

معرفی نشدن نام هیات انتخاب فرار از پاسخگویی است

معلم با اشاره به اعلام نکردن اسامی هیات انتخاب در این دوره از جشنواره فیلم فجر گفت: چنین رویکردی اگر براساس استاندارد جشنواره های خارجی دنبال شود می تواند بسیار تاثیرگذار باشد، اما در چنین شرایطی می توان گفت معرفی نکردن اسامی هیات انتخاب بیشتر شبیه فرار از پاسخ گویی های فردی است. در سیستم جشنواره فیلم فجر همیشه هیات انتخاب اعلام می شد و همین اعلام نام ها مسئولیتی را برای اعضا به همراه داشت. اعلام نکردن اسامی هیات انتخاب در جشنواره فیلم فجر بیشتر به معنای چراغ خاموش حرکت کردن است.

هیچ‌گاه تجربه نداشتم که سفارش اثری خاص را بکنند

غلامرضا موسوی تهیه کننده سینما نیز که در دوره بیستم عضو هیات انتخاب آثار ایرانی در جشنواره فیلم فجر بوده است به خبرنگار مهر گفت: در دوره هایی که من به عنوان عضو هیات انتخاب فعالیت می کردم در دو بخش انتخاب فیلم های خارجی و فیلم های ایرانی هیچ گاه هیچ کدام از مدیران سینمایی اعمال نفوذ نکردند و حتی به خاطر دارم گاهی برخی از فیلم ها توسط هیات انتخاب به جشنواره راه پیدا نمی کرد و به جای هیات انتخاب این دبیر جشنواره بود که جواب برخی از اعتراض ها را می داد و از انتخاب هیات انتخاب جشنواره حمایت کامل می کرد.

وی با تاکید براینکه شخصا تجربه چنین اعمال نظرهایی را در هیات انتخاب نداشته است، تاکید کرد: البته چالش های بسیاری میان اعضای هیات انتخاب وجود داشت اما هیچ گاه کار به دخالت مدیران سینمایی نمی کشید. حتی چنین فشارهایی از سوی سینماگران نیز صورت نمی گرفت. به عنوان مثال به خاطر دارم که در آن دوران فیلم یکی از مدیران صنف از جشنواره جا مانده بود و این فرد حتی سعی نکرد که با ما تماس بگیرد و بگوید فیلم من را مورد توجه قرار دهید.

تهیه کننده فیلم سینمایی «من مادر هستم» بیان کرد: در دورانی که تجربه حضور در هیات انتخاب را داشتم نمایندگان دولتی در هیات انتخاب حضور نداشتند و فیلم ها بعد از دیده شدن توسط هیات انتخاب به شورای بازبینی ارسال می شد. سال ها بعد مدیران جشنواره تصمیم گرفتند تا هیات انتخاب تلفیقی از سینماگران و کمیته بازبینی فیلم باشند. به گونه ای که سه یا چهار نفر از کمیته بازبینی و نزدیک به ۷ نفر از هنرمندان هیات انتخاب را تشکیل می دادند، فکر می کنم در شرایط حاضر اگر قرار باشد اعمال نظری صورت گیرد از سوی افرادی است که نماینده نظرات دولت نسبت به جشنواره فیلم فجر هستند.

موسوی در پایان گفت: فیلم تا زمانی که پروانه نمایش جشنواره فیلم فجر دریافت نکند در جشنواره حضور نمی‌یابد که این مساله جزو مقررات جشنواره نیست اما از سوی مدیران رعایت می شود تا جنجال های کمتری را در جشنواره شاهد باشند. من فکر می کنم با توجه به نمایش های محدودی که در یک جشنواره وجود دارد همه فیلم‌ها می تواند در جشنواره نمایش داده شوند.

مساله هیات انتخاب همیشه چالش‌برانگیز است

علیرضا سجادپور از جمله مدیران سابق سینمای ایران که تجربه حضور در هیات انتخاب در دوره های ۲۸ تا ۳۰ جشنواره فیلم فجر را دارد نیز به خبرنگار مهر گفت: چند دوره ای در هیات انتخاب بخش اصلی جشنواره فیلم فجر حضور داشتم و باید بگویم یکی از چالش برانگیزترین و خبرسازترین بخش های هر جشنواره ای به خصوص جشنواره فجر، بخش انتخاب است. طبیعتا میزان تقاضاها در این بخش زیاد است چرا که این جشنواره مهمترین ویترین سینمای کشور به شمار می رود و بی تردید بالاتر از جشنواره های دیگر در کشور قرار دارد و همه سینماگران علاقمند هستند تا در این ویترین اصلی حضور داشته باشند و چون میزان تقاضا بالاتر از ظرفیت ها است انتخاب فیلم ها چالش برانگیز می شود.

در جشنواره‌های معتبر خارجی هم هیات انتخاب معرفی نمی‌شود

به گفته وی، اصولا اعضای هیات انتخاب در جشنواره های مختلف بین المللی معرفی نمی شوند و مسئولیت انتخاب فیلم ها را مستقیما دبیر جشنواره برعهده می گیرد و خود پاسخگوی اذهان عمومی است در چنین شرایطی هیات انتخاب سپر بلا نمی‌شود و در آرامش انتخاب های خود را انجام می دهند.

وی ادامه داد: در دوره هایی که در جشنواره فیلم فجر به عنوان یکی از اعضای هیات انتخاب حضور داشتم پیشنهاد دادم تا نام اعضای هیات انتخاب اعلام نشود و مانند جشنواره های خارجی اعضای این هیات بتواند در آرامش انتخاب های خود را انجام دهند، البته این یک سلیقه شخصی است و من معتقدم که دبیر جشنواره مسئول انتخاب ها است و باید پاسخگو باشد. در شرایطی که نام هیات انتخاب از سوی دبیرخانه یک جشنواره اعلام می شود، اعضا فشارهای بسیاری را تحمل می کنند و مجبور به پاسخگویی هستند که در چنین شرایطی گاه اعضا مجبور هستند پاسخ های غیر واقعی بیان کنند.

اعلام نام اعضای هیات انتخاب فشارها را زیاد می‌کند

این مدیر سابق سینمایی تاکید کرد‌: تجربه شخصی من این است که اگر هیات انتخاب معرفی نشوند بهتر می توانند کار خود را  انجام دهند، اما بنا بر اصل شفاف‌سازی، هیات انتخاب را معرفی می‌کنند حتی در بعضی از دوره ها به دلیل فشارهایی که بوجود آمده بود هیات انتخاب مجبور به برگزاری نشست خبری برای بیان پاره ای از توضیحات شدند. باید این را به خاطر داشته باشیم که بحث شفاف سازی در بخش هیات انتخاب اصلا تعریف شده نیست و در هیات داوران است که باید توضیحاتی پیرامون داوری ها ارائه شود.

سفارشی از مدیر دولتی نمی‌گرفتیم

عضو هیات انتخاب جشنواره فیلم فجر در دوره های مختلف توضیح داد: در سال‌هایی که من عضو هیات انتخاب بودم فشار چندانی از سوی مدیران و سینماگران نداشتیم، البته مدیران دولتی در هیات انتخاب وجود داشتند و آنها نیز نسبت به فیلم ها رای خود را داشتند که گاهی این رای ها توسط دیگر اعضا قبول و گاهی قبول نمی شد. همچنین ممکن بوده است که دبیر جشنواره از اختیارات خود استفاده کند و هیات انتخاب را مجاب کند که یک فیلم در جشنواره حضور داشته باشد یا خیر. اما من در تجربه های شخصی خود با موردی که یک مدیر دولتی یک فیلم را منفک کرده باشد مواجه نشده ام، البته ممکن است در مواردی یک فیلم ۵ به ۴ برای حضور در جشنواره رای آورده باشد که در چنین شرایطی گاهی رای نمایندگان دولتی نسبت به آن فیلم بیشتر بوده و این مساله تداعی شده است که این فیلم توصیه شده مدیران دولتی است اما واقعا چنین مساله ای وجود نداشته است. طبق آیین نامه های جشنواره، مسئولان رسمی جشنواره اختیاراتی دارند که یک فیلم را برای حضور در جشنواره انتخاب کنند که اگر از این اختیارات خود استفاده کنند آن را رسانه ای می کنند.

برخی فیلم‌های مشکل نظارتی دارند

وی بیان کرد: مواردی وجود داشته است که فیلم از سوی اداره کل نظارت و ارزشیابی مجوز نگرفته و اشکال بازبینی داشته است و هیات انتخاب این مساله را برعهده هیات بازبینی قرار می داده است تا مشکلات بازبینی فیلم از سوی صاحبان فیلم برطرف شده و فیلم دوباره مورد بازبینی هیات انتخاب قرار گیرد که این مساله به معنای دخالت در کار هیات انتخاب نبوده است.

سجادپور با اشاره به تاثیر رفاقت‌ها و سفارش‌های سینماگران روی هیات انتخاب نیز گفت: اعمال نظری از سوی سینماگران برای دیده شدن فیلم آنها وجود نداشته است. البته من معتقدم که هیچ اشکالی ندارد که سینماگران نسبت به نظر هیات انتخاب اعتراض داشته باشند و بگویند چرا فیلم آنها در جشنواره نیست چرا که این مساله نشان دهنده اهمیت جشنواره فیلم فجر و علاقه سینماگران برای حضور در جشنواره فیلم فجر است. اگر این جشنواره برای سینماگران اهمیت نداشت سینماگران نیز نسبت به جشنواره و انتخاب‌ها اعتراضی نمی کردند. فیلم ها مانند فرزندان سینماگران هستند و آنها نمی توانند بپذیرند که فیلمشان به جشنواره فیلم فجر راه پیدا نکند.

سینماگران هم لابی نمی‌کنند

وی بیان کرد: برخی از سینماگران تصور می کنند که هیات انتخاب به خوبی فیلم آنها را نمی‌بیند و در چنین شرایطی با هیات انتخاب تماس می گیرند که فیلم آنها را به خوبی و با دقت بیشتری ببینند. این در حالی است که اعضای هیات انتخاب وجدان دارند و سعی می کنند فیلم ها را به خوبی مورد بازبینی قرار دهند. همین شک و تردید و نگرانی سینماگران نسبت به آثارشان سوءتفاهم هایی را به وجود آورده و این فضا ایجاد شده که برخی از سینماگران برای حضور فیلم خود در جشنواره با هیات انتخاب لابی کرده اند. البته گاهی خطای انسانی در این زمینه پیش می آید چراکه هنر به شدت به سلیقه و دیدگاه افراد وابسته است و ممکن است اگر جمع دیگری باشند نگاه ها و انتخاب ها متفاوت باشد. به عنوان مثال سال گذشته یک فیلم که بسیار ارزشمند بود در انتخاب های اول رد شده بود، اما در نهایت با حضور در جشنواره فیلم فجر توانست نظر موافق بسیاری از افراد را به خود جلب کند. چنین خطاهای انسانی همیشه در انتخاب ها وجود دارد و اجتناب ناپذیر است.

حضور مدیرانی در هیات انتخاب برای درنظر گرفتن نگاه دولت

سجادپور همچنین اشاره کرد: این را هم باید بگویم که در هر دولتی افرادی هم راستا با سلیقه دولت در هیات انتخاب حضور دارند تا نگاه های سیاسی و اجتماعی دولت های مختلف را درنظر بگیرند.

عضو هیات انتخاب سی امین جشنواره فیلم فجر گفت: اگر بخواهیم چالش هایی که هیات انتخاب با آن مواجه است دسته بندی کنیم می توان گفت که بخشی از این چالش ها از سوی مدیران دولتی است که باید نسبت به حضور برخی از فیلم ها به نهادهای مختلف پاسخگو باشند و خیلی نمی توانند سرنخ را به هیات انتخاب بدهند. از طرف دیگر با توجه به اینکه هیات انتخاب را خودشان انتخاب کرده اند خیلی نمی توانند در کار آنها اعمال نظر کنند ولی باید به گونه ای اعضای هیات انتخاب را کنار هم قرار دهند که در نهایت نتیجه قابل دفاع باشد. این چالش هیات انتخاب با مدیران، زیرپوستی و پشت پرده است. اما مهمترین چالش علنی که هیات انتخاب با آن مواجه است اعتراضات فیلمسازان مختلف است که معمولا خبرساز و جنجالی می شود.

سجادپور در پایان گفت: اغلب فیلم هایی که به دست هیات انتخاب می‌رسد نسخه راف کات هستند و هیات انتخاب باید از میان همین راف کات ها فیلم های خوب را شناسایی کرده و آنها را وارد جشنواره کند و این مساله تنها برای تعدادی از کارگردانان خاص نیست که فیلم خود را نصفه نیمه برای هیات انتخاب ارسال می‌کنند بلکه برای خیلی از فیلمسازان این اتفاق می‌افتد. البته این را هم نباید فراموش کرد که در دوره های مختلف جشنواره فیلم فجر، همیشه کارگردانانی بودند که مدیران جشنواره تمایل داشتند تا آنها به هر نحوی در جشنواره فیلم فجر حضور داشته باشند.

اعضای هیات انتخاب تحت تاثیر نام‌ها قرار نگیرند

حسن برزیده کارگردان سینمای ایران که تجربه حضور در هیات انتخاب دوره ۲۵ جشنواره فیلم فجر را داشته است با تاکید بر اینکه در انتخاب فیلم ها تحت فشار مدیران بالادستی نبوده و حتی پیشنهاد و توصیه ای هم مبنی بر ورود فیلم خاصی به جدول انتخاب آثار نداشته است به خبرنگار مهر گفت: در دوره مدیریت علیرضا رضاداد در هیات انتخاب جشنواره فیلم فجر بودم و هیچگاه با هیچ سفارشی مواجه نشدم اما به عنوان یک سینماگر همواره این حق را برای دبیر جشنواره قائل هستم که به گونه ای رفتار کند تا اهداف سینمایی جشنواره را پیگیری کند.

کارگردان «مزار شریف» تاکید کرد: در واقع دبیر جشنواره فیلم فجر ماموریت دارد در راستای اهدافی که برای جشنواره تعریف شده است حرکت کند و فکر می کنم هیات انتخاب به نوعی راهی برای کمک به پیشبرد ماموریت دبیر جشنواره فیلم فجر است بنابراین بهتر است در ترکیب هیات انتخاب افرادی حضور داشته باشند که با ماموریت دبیر جشنواره هماهنگ باشند. اگر نگاه به هیات های انتخاب اینگونه باشد در پیشبرد اهداف جشنواره موثرتر هستند و این تاثیر به معنای توصیه و یا مداخله کردن مدیران جشنواره در روند انتخاب فیلم ها نیست.

وی ادامه داد: زمان بازبینی فیلم ها به خصوص در جشنواره های موضوعی این نکته را به خودم و به دوستان همکارم تذکر می دهم که توجه کنیم موضوع فیلم هایی که می بینیم در راستای اهداف جشنواره و از اولویت ها باشد. به عنوان مثال در برگزاری جشنواره موضوعی دفاع مقدس مضمون فیلم ها مهم است که باید در انتخاب و داوری مورد توجه قرار گیرد. البته کارگردانی و عوامل فیلم مهم است اما سوژه فیلم از اهمیت بیشتری برخوردار است. بنابراین توصیه هایی از این دست با رویکردی که جشنواره های فیلم فجر دارند، منطقی است و به هیچ عنوان به معنای سفارش نیست.

برزیده در صحبت های خود به این موضوع اشاره کرد که توصیه دبیر جشنواره به معنای در ریل قرار گرفتن آثار در مسیر اهداف جشنواره است، اما در مواردی دیده شده که توصیه هایی از سوی سینماگران به هیات های انتخاب فجر می شود.

سفارش‌ از سوی سینماگران برای بهتر دیده شدن آثارشان اخلاقی نیست

وی درباره این نکته گفت: متاسفانه سفارش از سوی سینماگران وجود دارد و امری اجتناب ناپذیر است. تعداد محدودی از همکاران که در جشنواره فیلم دارند تماس می گیرند و نکاتی را گوشزد می کنند که به نظر من این نوع سفارش دادن از سوی سینماگران اخلاقی نیست و البته قابل پیشگیری هم نیست.

این کارگردان سینما در پاسخ به این پرسش که رفتار اعضای هیات انتخاب نسبت به این درخواست ها چیست؟ توضیح داد: فردی که به عنوان یکی از اعضای هیات انتخاب و یا داوری انتخاب شده وظیفه سنگینی برعهده دارد و باید امانت داری کند چراکه به داوران اعتماد شده و امانتی به آنها سپرده شده است و باید حافظ امانت باشند.

تعداد اعضای هیات انتخاب زیاد شود

وی متذکر شد: متاسفانه نکاتی از این دست تا اندازه ای در هیات های انتخاب و داوری در نظر گرفته نمی شود. از همین رو معتقدم که باید تعداد اعضای هیات انتخاب و داوری زیاد باشد و محدود به چند نفر نشود مانند اتفاقی که در جشن خانه سینما می‌افتد. تعداد زیاد افراد باعث می شود ضریب اطمینان بیشتر شود.

کارگردان فیلم «مزار شریف» همچنین عنوان کرد که کارشناسان سینما که به عنوان اعضای هیات انتخاب معرفی می شوند نباید در مواجهه با نام های بزرگ سینما تحت تاثیر قرار گیرند و احساساتی شوند.

برزیده در توضیح این مطلب یادآور شد: گاهی اتفاق افتاده که اعضای هیات انتخاب تنها به دیدن راف کات از فیلمسازان صاحب نام اکتفا می کنند که این نوع مواجه شدن با آثاری که قرار است ویترین سینمای ایران به شمار آیند به معنای تابع احساسات و فضاسازی قرار گرفتن است و متاسفانه احساسات بر انجام یک کار حرفه ای چربیده است و در این میان رسانه ها هم به ماجراهایی از این دست دامن می زنند.

وی ادامه داد: احترام به پیشکسوت واجب است اما تجربه نشان داده گاهی عدم حضور برخی از آثار به نفع کارگردان اثر است. به عنوان مثال در جشنواره سال گذشته برخی از فیلم ها که نام های بزرگ سینما هم پشت آنها بود از کیفیت مطلوبی برخوردار نبودند و بسیار محترمانه از این کارگردان ها خواستند که آثار خود را از جشنواره بیرون بکشند و برخی از کارگردان های محترم سینما هم دلخور شدند. خود من بعدها یکی از این فیلم ها را دیدم و به درستی دریافتم که نمایش این فیلم در جشنواره به نفع فیلمساز نبوده است چون اگر این فیلم پذیرفته می شد و برخی دیگر از کارگردان هایی که فیلم هایشان پذیرفته نشده بود، فیلم کارگردان شناخته شده را می دیدند نسبت به دیده نشدن آثار خود معترض می شدند و اعتراض شان هم مورد قبول بود.

برزیده در پاسخ به این پرسش که چرا نام برخی از افراد در هیات انتخاب و داوری دوره های مختلف جشنواره فیلم فجر تکرار می‌شود، گفت: به نظر من تکرار نام برخی از افراد به خاطر کارشناس بودن آنها و آگاهی و اشراف کامل به صنعت سینما است و اتفاقا حضورشان ضروری است. ضمن اینکه فراموش نکنیم در هیات های انتخاب سعی می شود که بخشی از نیروهای دولتی را نیز وارد کرد.

کارگردان فیلم سینمایی «پرواز خاموش» در توضیح دسته بندی برخی از اعضای هیات انتخاب بیان کرد: دسته بندی در هیات انتخاب جشنواره به این شکل است که تعدادی افراد دولتی باید حضور داشته باشند که حضور این افراد به معنای حامیان سیاست های جشنواره و تا اندازه ای ممیزی است و حضور این افراد از منظر ملاحظات وزارت ارشاد برای اکران فیلم ها است.

برزیده در پایان با بیان این مطلب که با چنین شیوه ممیزی در هیات انتخاب موافق نیست، گفت: من به شخصه با این شیوه موافق نیستم و معتقدم اگر جایی به عنوان پروانه ساخت و یا نمایش وجود دارد و این بخش مورد قبول نظام سینمایی کشور است دیگر ممیزی در انتخاب آثار برای حضور در جشنواره فیلم فجر معنا ندارد. البته ممیزی از این دست تنها به هیات های انتخاب محدود نمی شود و متاسفانه شاهد هستیم فیلمی که اکران شده به دلیل دخالت و فشارهایی خارج از محدوده سینما از پرده پایین کشیده می شود. بنابراین ممیزی هایی از این دست باید در شورای پروانه نمایش اتفاق بیافتد نه در هیات انتخاب جشنواره فیلم فجر.

حضور سینماگران از چهره‌های دولتی در هیات انتخاب فجر پررنگ تر باشد

محسن علی اکبری تهیه کننده سینما و از جمله سینماگرانی که تجربه حضور در هیات انتخاب جشنواره فیلم فجر در دوره بیست و هشتم را داشته است نیز به خبرنگار مهر گفت: تجربه حضور من در هیات انتخاب جشنواره های فیلم فجر مبین این مطلب است که سفارش مدیران سینمایی فارغ از مباحث هنری است و صرفا محتوای آثار برای آنها اهمیت پیدا می کند از همین رو قدرت اعمال نظر بالایی دارند.

بخش نظارتی و ممیزی حق وتو دارند

وی ادامه داد: اگر تعداد هنرمندان از صنوف مختلف در هیات انتخاب بیشتر از مدیران دولتی باشد خروجی بهتری به دست می آید. حضور یک نفر از شورای نظارت ارشاد در هیات انتخاب کافی است و می تواند نقطه نظرهای دولتی و مربوط به حوزه ممیزی را اعلام کند ولی تصمیم گیرنده نهایی نباشد. تا زمانی که با حق وتو از نوع نظارتی مواجه هستیم عملا آرای هیات انتخاب تحت الشعاع قرار می گیرد.

تهیه کننده فیلم سینمایی «استرداد» در ادامه به فیلم هایی که در هیات انتخاب از نقطه نظر ممیزی آسیب می بیند اشاره کرد و گفت: همانطور که گفتم حضور اعضای نظارتی در هیات های انتخاب به دلیل بحث های محتوایی است و وجوه هنری آثار کمتر مورد ارزیابی آنها قرار می گیرد بنابراین اغلب فیلم های هنری در معرض آسیب های جدی قرار می گیرند و از دور مسابقه خارج می شوند.

آثار هنری نادیده گرفته می‌شوند

وی ادامه داد: مدیران سینمایی دوست دارند ویترین خوبی از سینمای ایران عرضه کنند ولی در مواردی دیده شده که برخی از آثار که دارای وجوه هنری بودند نادیده گرفته شدند و در مقابل آثار فیلمسازان شناخته شده با کیفیت پایین به جشنواره ورود پیدا کرده است. البته ورود فیلمسازان شناخته شده با آثار بی کیفیت در دو سال گذشته به شکل محترمانه ای مدیریت شد.

این تهیه کننده سینما با اشاره به اینکه سفارش سینماگران به هیات های انتخاب نباید اتفاق بیافتد، گفت: اعضای هیات انتخاب در دوره های مختلف شاهد سفارش و توصیه های سینماگران بوده اند و این مساله امری اجتناب ناپذیر است. هنرمند حاضر در هیات انتخاب نباید تابع لابی هایی از این دست قرار گیرد ولی متاسفانه این اتفاق رخ می دهد.

تهیه کننده فیلم «یاسین» تاکید کرد:با اعلام نشدن نام هیات انتخاب این مسایل تا اندازه ای قابل کنترل است درست مانند سایر جشنواره های بین المللی دنیا که اسامی هیات انتخاب را معرفی نمی کنند.

علی اکبری در پاسخ به این پرسش که آیا فشارهای وارده از سوی مدیران و سینماگران می تواند آرای اعضای هیات انتخاب را مخدوش کند، گفت: اینگونه نیست که آرای هیات انتخاب به شکل وسیع تحت الشعاع قرار گیرد اما تا ۲۰ درصد از آنچه از هیات انتخاب بیرون می آید رای هیات انتخاب نیست. به عنوان مثال اگر ۲۲ فیلم برای بخش مسابقه معرفی شود انتخاب ۴ فیلم از این تعداد به دلیل نگاه مدیران است که سفارش هایی از این دست تا حدودی از رقابت درست آثار در جشنواره می کاهد.

وی با اشاره به ضرورت حضور نیروهای جوان و خوش فکر مدیر و سینماگر در هیات های انتخاب اشاره کرد و گفت: در طول برگزاری جشنواره های مختلف شاهد هستیم که نام برخی از افراد به کرات در بین اعضای هیات انتخاب شنیده می شود که به نظر من حضور این افراد در شوراهای مختلف سینمایی دلیل تکرار حضورشان در هیات های انتخاب جشنواره ها است.

تهیه کننده فیلم «آرمان شهر» متذکر شد: یکی دیگر از دلایل این اتفاق کمبود مدیران اجرایی در حوزه فرهنگ و هنر است و اگر دقت کنیم متوجه می شویم که برخی از مدیران مدام در حال جابجایی در تلویزیون و سینما هستند. البته کمبود مدیران فرهنگی به معنای کمبود افراد خوش فکر نیست اما دید کوتاه مدت مدیران ارشد سینمایی باعث می شود برخی از نام ها مدام تکرار شود. این درحالی است که نیروهای مستعد خوب مدیریتی در ارکان مختلف مدیریتی کم نداریم و می توان این نیروها را برای پویایی بدنه مدیریتی سینما به کار گرفت.

توصیه‌ها بر اساس سیاست‌های جشنواره است

مجتبی اقدامی از اعضای هیات انتخاب بیست و دومین و بیست و سومین جشنواره فیلم فجر هم معقتد است هیات انتخاب همواره طرف مشورت سازمان جشنواره ها بوده اند و سازمان جشنواره ها در گزینش اعضای هیات انتخاب روی افرادی دست می گذارد که هم از جهت فنی و هم از زوایای دیگر مورد وثوق باشند بنابراین معمولا هیات های انتخاب تحت فشار نیستند و اگر سفارش و یا توصیه ای در هیات های انتخاب صورت گیرد در راستای سیاست‌های جشنواره فیلم فجر است.

وی ادامه داد: نکته دیگر این است که سفارش هایی از این دست تنها مختص به جشنواره فیلم فجر نیست و سایر جشنواره های دنیا هم از این قاعده مستثنی نیستند. ضمن اینکه حرف و حدیث هایی چون سفارش یا فشار از بالا همیشه در هیات انتخاب و داوری وجود داشته و جزیی از هیجان های جشنواره های هنری به خصوص فیلم در همه دنیا به شمار می آید.

عضو هیات انتخاب بیست و هفتمین جشنواره فیلم فجر در پاسخ به اینکه شنیده شده آثار کارگردان های صاحب نام به شکل راش های تدوین نشده در اختیار اعضای هیات انتخاب فیلم ها قرار می گیرد، گفت: من تجربه ۲ دوره حضور در هیات انتخاب جشنواره فیلم فجر را داشته ام و براساس تجربه های خود صحبت می کنم. در پاسخ به این پرسش باید بگویم که من به طور مشخص آثار کارگردان های متقاضی در جشنواره را به صورت راش یا راف کات ندیده ام مگر اینکه تهیه کننده و یا کارگردان فیلم را ناقص فرستاده باشد.

درباره آثار بزرگان سینما می‌توان سخت‌گیری کمتری کرد

وی ادامه داد: حال این سوال پیش می آید که وقتی فیلمی ناقص به دست هیات انتخاب می رسد آیا فشاری مبنی بر پذیرش فیلم هست یا خیر؟ در پاسخ به این پرسش باید بگویم بخشی از فشارهای احتمالی به مساله ممیزی و اداره نظارت وزارت ارشاد برمی گردد که این بخش از عهده هیات انتخاب خارج است و در راستای سیاست های جشنواره قرار می گیرد اما بخش دیگر مسائل کیفی آثار است که هیات انتخاب در این مورد با آثاری مواجه است که کارگردان های شناخته شده ای دارند و رویکرد و دیدگاه هر یک از کارگردان ها نیز مشخص است و آثارشان از حداقل های استانداردهای کیفی برخوردار هستند و طبیعی است که هیات انتخاب در این بخش نباید سخت گیری جدی داشته باشد و همین که از سلامت کیفی آثار مطمئن شد رای به حضور دهد.

حدف فشار بر هیات انتخاب بستگی به درایت دبیر جشنواره دارد

مجتبی اقدامی در پاسخ به این پرسش که در مواردی دیده شده به دلیل فشارهای غیر سینمایی برخی از آثار از لیست فیلم های انتخابی حذف یا اضافه می شوند، بیان کرد: میزان فشار بر هیات انتخاب بستگی به درایت دبیر جشنواره و همچنین قدرت هیات انتخاب در ایستادگی پای آرایشان دارد. بنابراین فکر می کنم برای جلوگیری از هرگونه فشار بهتر است نام هیات انتخاب اعلام نشود و دبیر جشنواره برای صیانت از جشنواره ای که می خواهد برگزار کند، این حق را دارد که اعضای هیات انتخاب را معرفی نکند.

عضو هیات انتخاب بیست و ششمین و بیست و هفتمین جشنواره فیلم فجر فجر در پایان درباره تکرار نام برخی از افراد به عنوان هیات انتخاب جشنواره های مختلف گفت: در دروه های اول از برگزاری جشنواره فیلم فجر تکرار چهره های مختلف و غیر سینمایی در جشنواره های متعدد طبیعی بود اما در ادامه روند برگزاری این جشنواره شاهد بودیم که کارشناسان سینمایی به قطار هیات انتخاب جشنواره فیلم فجر پیوستند.

گزارش از نیوشا روزبان و پریسا ساسانی